ortopedikhastaliklar.com
Prof. Dr. Gürkan Özkoç
Kalça Osteoartriti (Kireçlenmesi)
Osteoartrit orta yaş üzerindeki birçok kişiyi etkileyen yaygın bir rahatsızlıktır. En sık dizi etkilemekle birlikte kalça da sıklıkla etkilenen eklemlerden biridir. Oluşumunda etkili faktörler olarak eskiden travma ve kalça çıkığı dışında fazla bir bilgimiz olmadığı için sebebi bilinmeyen olarak büyük kısmı sınıflandırılırken artık oluşumunda femur başı ile bunun eklem yaptığı yuva arasındaki birtakım uyumsuzlukların da etken olduğu bilinmektedir. Teknolojik gelişmelerle birlikte cerrahisinde mükemmele yakın sonuçlar alabilmekteyiz.
Anatomi
Normal bir kalça femur başı denen küresel bir yapı ve bunu çevreleyen yuvadan oluşan birbiri ile uyumlu iki yapı ve bunu çevreleyen eklem kapsülünden oluşur. Bu eklem çok büyük kas grupları ile örtülen derin bir eklemdir. Bu iki kemik yüzey kıkırdak ile örtülüdür ve eklem içindeki eklem sıvısının da yardımı ile iki yüzey birbiri üzerinde kayar. Bu iki yüzeyden birinde veya her ikisinde kıkırdak yapı bozulursa kıkırdak altındaki kemik açığa çıkar. Kemikler birbiri üzerinde sürtünerek birbirini aşındırır. Çevrede de osteofit denilen yeni kemikler oluşur.
Sebepleri
Kalça eklemini, ve eklem kıkırdağını ilgilendiren bir kırık olduğunda birkaç yıl içinde birbiri ile uyumsuz yüzeyler birbirini aşındırabilir.
Kalça çıkığı veya tam çıkık olmadan kalça eklemlerinin birbiri ile uyumlu eklem yapmaması sonucu yük binen yüzeyin dar olması da erken eklem dejenerasyonuna sebep olur. Bunun tam tersi bir durum olan derin yerleşimli femur başı da eklemin sınırlarında kıkırdak yüzlerin tahribatı ile başlayan eklem kireçlenmesine sebep olabilir.
Eklem kıkırdağının genetik yatkınlığı da erken kireçlenmeye sebep olmaktadır.
Bir diğer sebep te femur başına giden kan damarlarının kronik kortizon kullanımı, kronik alkolizm, bir takım kan hastalıkları (Güney bölgelerimizde sık görülen orak hücreli anemi gibi) veya travmaya bağlı bölge damarlarının etkilenmesi sonucu kemikte ölü hücrelerin olduğu bölgenin çökmesi ile de gelişebilir.
Bu durum 3-6 yaşlar arasında olan bir diğer kalça rahatsızlığının (Legg-Calve-Perthes hastalığı) 55 yaşlardaki sonucu da olabilmektedir.
Bütün bunların yanında nispeten daha yeni fark edilen bir diğer hastalık da femur başı ile yuvanın bir nevi uyumsuzluğundan kaynaklanan sıkışma (Femoroasetabuler sıkışma) ve eklem yüzeylerinde oluşan kaldıraç etkisi ile erken aşınma bir diğer sebeptir.
Bulguları
Hastalığın erken evrelerinde kalçanın içe doğru dönüşü karşı tarafa göre kısıtlanır. Hastanın uzun yürümesi ile ağrı oluşur. Aksama bazen hasta yakınları tarafından fark edilir. Hastalık ilerledikçe bacakta kısalma olur. Ağrı başlarda önde kasıkta ve bazen kalça ağrısı fazla olmadan dize doğru vuran ağrı şeklinde olabilir. Bu yüzden dizine yönelik tetkik yapılmış ama kalçadan yana hiç bir şekilde bir problem düşünülmemiş hastalarla da karşılaşmaktayız. Hastanın tipik olarak çorabını giymede zorlanma ve yere çömelememe şikayetleri de olur. Çocukluk yaşlarındaki kalça rahatsızlıkları ve cerrahileri de hekimin dikkatini kalçaya çeken unsurlardır. İleri aşamalarında geceleri de devam eden ağrı hastanın günlük yaşantısını bozar.
Tanısı
Hastanın çocukluk yaşı kalça problemleri, ağrının süresi ve yeri tanı açısından önemlidir. Kalça muayenesi sırasında kısalık ve hareket kısıtlılığı tanıyı destekler. Tanı ön arka kalça grafisi ile konabilir. Erken verelerde diğer sebepleri de anlamak için kan tahlili ve MR’da yaptırılması gereken tetkiklerdendir.
Tedavi
Cerrahi Dışı Yöntemler
Diz kireçlemesi konusunda da belirtildiği gibi kireçlenme başladıktan sonra geri döndürülemez. Tedaviler şikayetlerin azaltılması, hayatın kolaylaştırılması ve hastalığın gidişatının yavaşlatılmasına yöneliktir.
Ağrı kesiciler hayatı kolaylaştırır. Gece ağrılarını azaltır ama yürüme mesafesini genellikle pek uzatmaz. Dizde olduğu gibi eklem içi enjeksiyonlar tanımlanmış olsa da uygulanması zor ve etkisi kısıtlıdır.
Fizik tedavi eklem hareket genişliğini koruyarak ağrının da kısmi olarak azaltılmasını sağlayabilir.
Çok ağrılı dönemlerde özellikle kalça avasküler nekrozunda karşı tarafa alınacak bir koltuk değneği veya baston bile kalçaya binen mekanik yükleri 2,5 kat azaltarak ağrıları geçirebilir.
Cerrahi
Bazı şartlarda cerrahi kaçınılmazdır. Özellikle ilerlemiş kalça kireçlenmesinde total kalça protezi orta ileri yaş hastalarda iyileşme ihtimali olmayan bu hastalıkta mükemmel bir seçenektir.
Kalça Artroskopisi
Kalçanın bir takım yırtıkları ve sıkışmasında nispeten daha derin olan bu ekleme ulaşmak için yapılacak cerrahinin büyüklüğü ile kıyasla daha basit bir yöntem olması nedeniyle tercih edilebilir. Uygun şartlar sağlandığında mükemmel olabilecek bu yöntem özel ekipman ve tecrübe gerektirdiği için ve nispeten yeni bir yöntem olması nedeniyle henüz tedbirli yaklaşılmaktadır. Her klinikte yapılmamaktadır.
Osteotomi (Kemik düzeltici ameliyatlar)
Kalça ekleminin belirgin bir bölgesini etkileyen hastalık eklemin diğer bölümlerini etkilememişse, etkilenen bölgenin ağırlık binen yüzeyden çevrilerek ağırlık almayan yüzeye taşınması amacı ile yapılır. Bu işlem kalça protezi için çok genç yaş grubu hastalarda hastanın kendi kalça ekleminin bir süre daha korunmasını amaçlayan çoğu zaman geçici bir yöntem olmakla birlikte 10 yıl ve üzerinde hastaya rahat bir süreç sağlayabilir.
Total Kalça Protezi
Eklemin tamamen hasarlandığı, kemik yüzeylerin birbiri ile temas ettiği, kistlerin oluşup bacakta kısalığın geliştiği durumlarda total kalça protezi en uygun seçenektir. Çoğunlukla hasarlı olan femur başı çıkartılarak buraya kemiğin ilik kanalına sıkışarak oturan bir sunni eklem yüzü konur. Bu yuvarlak başın baktığı yüzeye de yine bir metal yuva konup iki yüzey arasındaki sürtünme ve aşınma en az derecede olması için araya sertleştirilmiş plastik veya seramik bir yüzey eklenir. Bu yapılan cerrahi sonrası kısalık ve aksama kaybolur. Ağrı kaybolur. Çoğunlukla da hasta ertesi gün tam ağırlık vererek ayağa kaldırılır.
Rehabilitasyon ve Cerrahi Sonrası Süreç
Ameliyat sonrasında kalça protezinin ortalama % 1 oranında çıkık riski vardır. Bu durum yeni jenerasyon protezlerin bir takım özellikleri ile azaltılmış olsa da cerrahi sonrası 3 aylık süreç içinde hasta yatarken bacaklarının arasında bir yastık olması istenir. Özellikle yan dönerken kontrolsüz bir durum gelişmemesi için yastık bacak arasında olmalıdır. Yine bu dönemde hastanın bacak bacak üzerine atması istenmez ve kendi çorabını giymek için öne çok eğilmesi istenmez. Bu üç aylık süreç içinde cerrahi sırasında protezin yerleştirilmesi için açılan eklem kapsülü iyileşerek çıkık riski oldukça azalır. Yine de hastaların ömür boyu alaturka tuvalet kullanması önerilmez.
Yapılan cerrahinin özelliğine bağlı olarak hastalara ameliyat sonrası birinci gün tam ağırlık verdirebiliriz. Bu durum hastanın hiçbir destek almadan yürüyebileceği anlamına gelmeyebiliyor. Kişisel farklılıklara ve ağrıya olan dayanıklılığa bağlı olarak tam ağırlık verdiğinde birşey olmayacağı anlamına gelir. Yine de dinç hastaların büyük çoğunluğu 2 hafta içinde koltuk değneğini atabilmektedir. Dikişler 15. Gün alınır ve 1,5 ay sonra röntgen ile kontrol önerilir. Hekiminizin uyguladığı tedavi yöntemine bağlı olarak hastaya bacak toplar damarlarında pıhtı oluşmaması için ameliyattan bir gün önce veya hemen ameliyat sonrası başlanan kan sulandırıcı ilaç tedavisi 5 hafta süreyle devam ettirilecektir.
Hekiminiz söylemeyi unutsa bile 1 yıl dolunca mutlaka, takibinde de şikayet olmasa bile 1-2 yılda bir kontrole gitmelisiniz. Ağrınız olursa bu süreleri beklemeden kontrole geliniz.
